Θέμα: “Προβληματισμός γιά τήν ἔκθεση τῆς Ἐθνικῆς Πινακοθήκης «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου»”
Ἀξιότιμη κ. Ὑπουργέ,
Μέ εἰλικρινῆ σεβασμό πρός τό ἀξίωμα καί τήν ἀποστολή σας, ἀλλά καί μέ βαθύ αἴσθημα ποιμαντικῆς εὐθύνης ἔναντι τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου καί τοῦ εὐσεβοῦς Λαοῦ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας, ἀπευθυνόμαστε πρός ἐσᾶς μέ σκοπό νά ἐκφράσουμε τόν ἔντονο προβληματισμό μας σχετικά μέ τήν ἔκθεση πού φιλοξενεῖται στήν Ἐθνική Πινακοθήκη, μέ θέμα «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου».
Ὡς γνωστόν, ἡ τέχνη εἶναι ἕνας ἀπό τούς ἰσχυρούς παράγοντες διαμόρφωσης τῆς ἀνθρώπινης σκέψης, τῆς κοινωνικῆς συνείδησης καί τῆς πολιτισμικῆς ταυτότητας ἑνός Ἔθνους. Στήν Ἱστορία, ἡ ἑλληνική τέχνη προσανατολιζόταν πάντοτε πρός τό κάλλος, τήν ἀλήθεια καί τήν ἁρμονία. Σήμερα, ὅμως, διαπιστώνουμε μία αὐξανόμενη τάση ἀπομάκρυνσης ἀπό αὐτές τίς ἀξίες, μέ τήν ἀνάδειξη καλλιτεχνικῶν ρευμάτων πού προωθοῦν τή δυσαρμονία, τήν αἰσθητική ἀποδόμηση καί, συχνά, τήν παραμόρφωση καί τήν προσβολή τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης.
Ἡ ἔκθεση «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου» φαίνεται νά ἑστιάζει στήν προβολή τοῦ ἀποκρουστικοῦ, τοῦ παραδόξου καί τοῦ νοσηροῦ ὡς καλλιτεχνικῆς ἀξίας, καί αὐτό προκαλεῖ σοβαρή ἀνησυχία γιά τό ποιό εἶναι τό μήνυμα πού μεταδίδεται στό κοινό. Εἶναι ὁ πολιτισμός μας τόσο ἀποπροσανατολισμένος, ὥστε νά θεωρεῖ τό «ἀλλόκοτο» ὡς κάτι πού πρέπει νά σαγηνεύει καί νά ἐμπνέει;
Ὡστόσο, ἡ συγκεκριμένη ἔκθεση δέν ἀποτελεῖ ἁπλῶς μία ἀμφιλεγόμενη αἰσθητική πρόταση. Φαίνεται, δυστυχῶς, ὅτι προβάλλει καί ἔργα πού ἐγείρουν ζητήματα εὐθείας προσβολῆς τῆς Ὀρθόδοξης Πίστης καί τῆς πνευματικῆς μας κληρονομιᾶς. Ἡ Πατρίδα μας, μία χώρα ὅπου ἡ Ὀρθοδοξία ἀποτελεῖ ἀναπόσπαστο μέρος τῆς ταυτότητάς της, δέν μπορεῖ νά γίνεται χῶρος, ὅπου ἡ ἱερότητα καί τό θεῖο γελοιοποιοῦνται μέ τό πρόσχημα τῆς “καλλιτεχνικῆς ἐλευθερίας”.
Στήν ἔκθεση αὐτή ὑπάρχουν ἔργα πού παραμορφώνουν τά ἱερά πρόσωπα τοῦ Χριστοῦ, τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί τῶν Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας, μέ τρόπο πού θυμίζει ἀποκρυφιστικά καί δαιμονικά μοτίβα, προβάλλοντας μία διαστρεβλωτική αἰσθητική, πού θυμίζει σκοτεινές καί ἀντιχριστιανικές τάσεις.
Ὡς ἐκ τούτου, τά ἐρωτήματα πού προκύπτουν εἶναι εὔλογα καί σαφῆ: Γιατί πρέπει ἡ Ὀρθοδοξία, ἡ ὁποία διδάσκει τήν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ καί προσφέρει στόν ἄνθρωπο τήν πραγματική ἐλπίδα τῆς σωτηρίας, νά μετατραπεῖ σέ ἀντικείμενο αἰσθητικῆς διαστροφῆς; Γιατί πρέπει οἱ εἰκόνες πού ἀναπαριστοῦν τή σχέση τοῦ ἀνθρώπου μέ τό θεῖο νά ἀλλοιώνονται μέ τέτοιον τρόπο, ὥστε νά δημιουργοῦν ἀποστροφή καί νά προωθοῦν τήν ἀμφισβήτηση τῆς ἱερᾶς πραγματικότητος πού βιώνει ὁ Ὀρθόδοξος λαός μας ἐδῶ καί αἰῶνες;
Ὁ Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν μᾶς προειδοποιεῖ: «Μή πλανᾶσθε, Θεός οὐ μυκτηρίζεται·» (Γαλ. 6,7). Δέν μποροῦμε νά περιφρονοῦμε τόν Θεό καί νά ἐπιτρέπουμε τή διακωμώδηση τῆς πίστης μας στό ὄνομα τῆς τέχνης. Ἡ τέχνη, βεβαίως, ἔχει πολλαπλές ἐκφράσεις καί ἀναμφισβήτητα ἡ ἐλευθερία τῆς δημιουργικῆς ἔκφρασης εἶναι ἕνα σημαντικό ἀγαθό. Ὡστόσο, ὅπως καί πάλι μᾶς διδάσκει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, «Πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ’ οὐ πάντα συμφέρει·» (Α’ Κορ. 6,12). Δέν εἶναι ὅλα χρήσιμα ἤ ὠφέλιμα γιά τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, ἀκόμα καί ἄν μποροῦν νά δημιουργηθοῦν ἤ νά προβληθοῦν. Ἐδῶ βρίσκεται ἡ μεγάλη εὐθύνη τοῦ Κράτους καί τῶν πολιτιστικῶν θεσμῶν: Νά ἐπιλέγουν καί νά προάγουν ἐκεῖνες τίς μορφές τέχνης πού ὑπηρετοῦν τήν ἀληθινή ὀμορφιά, τήν πνευματική ἀνύψωση καί ὄχι τήν αἰσθητική παραμόρφωση.
Ὡς ποιμένας τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ αἰσθανόμαστε τήν ἀνάγκη νά ὑπερασπιστοῦμε τόσο τό λοιδορούμενο θρησκευτικό αἴσθημα, ὅσο καί τήν αἰσθητική καί ἠθική ἀκεραιότητα τοῦ λαοῦ μας, ὁ ὁποῖος ἔχει ἀνάγκη ἀπό ἔργα πού ζωογονοῦν τό πνεῦμα καί ὄχι ἀπό ἐκεῖνα πού τό καταβαραθρώνουν στή σύγχυση καί τήν ἀπελπισία.
Ἐπιπροσθέτως, ὅμως, ἀναρωτιόμαστε, κυρία Ὑπουργέ· Ποιά εἶναι ἡ προοπτική καί ἡ στόχευση τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ μέ τήν προώθηση μιᾶς τέτοιας θεματολογίας; Ποιός εἶναι ὁ σκοπός αὐτῆς τῆς «σαγήνης» τοῦ «ἀλλόκοτου»;
Ἡ Ἐθνική Πινακοθήκη εἶναι ἕνας δημόσιος θεσμός, ὑπό τήν αἰγίδα τοῦ Κράτους, πού θά ἔπρεπε νά ὑπηρετεῖ τήν τέχνη μέ σεβασμό στήν ἐθνική, ἱστορική καί θρησκευτική μας ταυτότητα. Ἡ Ἑλλάδα δέν εἶναι μία χώρα ἀθέων, οὔτε εἶναι ἀποκομμένη ἀπό τίς ρίζες της. Τό ἀντίθετο· Ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένη μέ τήν ἱστορία, τήν παιδεία καί τόν πολιτισμό μας.
Ὅταν, λοιπόν, ἕνας κρατικός πολιτιστικός φορέας προβάλλει ἔργα πού περιφρονοῦν καί προσβάλλουν τή θρησκευτική μας παράδοση, ἀναρωτιόμαστε: Αὐτή εἶναι ἡ πολιτιστική πολιτική πού ἐπιθυμεῖ νά στηρίξει τό Ἑλληνικό Κράτος; Αὐτή εἶναι ἡ εἰκόνα πού θέλουμε νά μεταλαμπαδεύσουμε στίς νέα γενιά; Εἶναι ὁ Χριστιανισμός, ὁ Ὁποῖος ἀποτελεῖ θεμέλιο τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ, ἕνα στοιχεῖο πού πρέπει νά διαστρεβλωθεῖ καί νά γελοιοποιηθεῖ γιά νά θεωρηθεῖ «σύγχρονη τέχνη»;
Ἡ ἐπίμονη προώθηση τοῦ «ἀλλόκοτου» ὡς νέας ἀξίας, καί μάλιστα μέ τήν ἔμμεση ἤ ἄμεση περιφρόνηση τῆς πίστης μας, δέν εἶναι ἁπλῶς αἰσθητικό ζήτημα. Εἶναι ἕνα βαθύτατα πνευματικό καί ἠθικό πρόβλημα, πού φανερώνει τήν ἀπομάκρυνση τῆς σύγχρονης κοινωνίας ἀπό τίς ρίζες της.
Ὡς Ἐκκλησία, δέν ἐπιδιώκουμε νά περιορίσουμε τήν τέχνη. Ὅμως, ἀπαιτοῦμε τόν σεβασμό πρός τά ἱερά καί τά ὅσια τοῦ Ἔθνους μας. Ἐάν ἡ Πολιτεία δέν ἀναγνωρίζει τή σημασία τῆς Ὀρθόδοξης Πίστης ὡς ἀναπόσπαστου στοιχείου τοῦ πολιτισμοῦ μας, τότε κινδυνεύουμε νά διολισθήσουμε στό σφάλμα τῆς δημιουργίας μίας κοινωνίας ἀποκομμένης ἀπό τίς ρίζες της, ἕρμαιο ἑνός παγκοσμιοποιημένου καί ἀποϊεροποιημένου πολιτισμοῦ, πού προωθεῖ τήν παραμόρφωση τοῦ ἱεροῦ καί τήν ἀποδόμηση κάθε παραδοσιακῆς ἀξίας.
Γι’ αὐτό, κυρία Ὑπουργέ, σᾶς καλοῦμε νά ἐξετάσετε μέ προσοχή τίς ἐπιλογές πού προωθοῦνται μέσῳ τῶν κρατικῶν πολιτιστικῶν θεσμῶν. Ἡ Πολιτεία ἔχει τήν εὐθύνη νά προάγει ἕναν πολιτισμό πού δέν παραμορφώνει τόν ἄνθρωπο, ἀλλά τόν ἐξυψώνει.
Ἡ Ἐθνική Πινακοθήκη εἶναι ἕνας χῶρος, ὁ ὁποῖος ἀνήκει σέ ὅλους τούς Ἕλληνες. Δέν εἶναι ἕνας ἰδιωτικός ἐκθεσιακός χῶρος, ὅπου ἐνδεχομένως μπορεῖ νά προβάλλεται κάθε εἴδους αἰσθητική πρόταση, χωρίς καμία εὐθύνη ἀπέναντι στήν κοινωνία. Ἡ τέχνη πού στηρίζεται σέ δημόσιες δαπάνες πρέπει νά ὑπηρετεῖ τήν ἀλήθεια, τήν ἁρμονία καί τόν σεβασμό πρός τήν πολιτιστική καί θρησκευτική κληρονομιά τοῦ λαοῦ μας.
Ἐάν σήμερα ἐπιτρέπεται καί προβάλλεται τό «ἀλλόκοτο» καί τό «παραμορφωμένο» ὡς ἰδεῶδες, ποιό θά εἶναι τό ἑπόμενο βῆμα; Ποιά θά εἶναι ἡ ἑπόμενη αἰσθητική καί ἠθική διολίσθηση;
Ὁ Ντοστογιέφσκι ἔγραψε ὅτι «ἡ ὀμορφιά θά σώσει τόν κόσμο». Ποιά ὀμορφιά, ὅμως; Ὄχι ἡ ἐπιφανειακή, οὔτε ἡ τεχνητή, ἀλλά ἡ ἀληθινή ὀμορφιά, πού ἀντανακλᾶ τήν ἀλήθεια καί τό βαθύτερο νόημα τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης.
Ἀξιότιμη κ. Ὑπουργέ,
Σᾶς καλοῦμε νά ἀναλογιστεῖτε τόν ρόλο πού διαδραματίζει τό Ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ στήν κατεύθυνση πού παίρνει ἡ τέχνη στή Χώρα μας. Εἶναι ἀπαραίτητο νά ἐπανεξεταστοῦν τά κριτήρια, μέ τά ὁποῖα ἐπιλέγονται οἱ θεματικές τῶν μεγάλων πολιτιστικῶν ἐκδηλώσεων πού ὑποστηρίζονται ἀπό τό Κράτος.
Σᾶς ζητοῦμε νά λάβετε ὑπ’ ὄψιν σας τή δικαιολογημένη ἀγανάκτηση πολλῶν Ἑλλήνων πολιτῶν καί νά ἐπανεξετάσετε ἐάν τέτοιες ἐκθέσεις ἔχουν θέση σέ κρατικούς πολιτιστικούς φορεῖς.
Δέν εἶναι λογοκρισία οὔτε ἐπιβολή αἰσθητικῶν κανόνων νά ἀπαιτοῦμε τόν σεβασμό. Εἶναι ζήτημα εὐθύνης ἀπέναντι στή θρησκεία, στήν ἱστορία καί στήν ψυχή τοῦ λαοῦ μας.
Μέ ἐκτίμηση καί προσευχητική ἀγωνία
Ὁ Μητροπολίτης
† Ὁ Καλαβρύτων καί Αἰγιαλείας Ἱερώνυμος